हिंदू धर्मात प्रत्येक महिन्याला स्वतःचे विशेष आध्यात्मिक आणि धार्मिक महत्त्व आहे, परंतु या सर्व महिन्यांत मलमासला वेगळे स्थान आहे. शास्त्रांमध्ये मलमास हा एक काळ मानला गेला आहे, ज्यामध्ये शुभ आणि शुभ कार्यांवर पूर्ण विराम आहे. साधनेचे महत्त्व वाढत असताना दानधर्म आणि पुण्य यांचे महत्त्व वाढते. या कारणास्तव याला संयम, तपश्चर्या आणि आत्मशुद्धीचा महिना असेही म्हणतात. ज्योतिषीय गणनेनुसार या वर्षीचा शेवटचा मलमास 15 डिसेंबरपासून सुरू होईल आणि 14 जानेवारीपर्यंत चालेल. ज्योतिषशास्त्राच्या मते, मलमास साधारणपणे वर्षातून दोनदा येतो आणि खगोलशास्त्रीय आणि ज्योतिषशास्त्रीय दृष्टिकोनातून तो खूप महत्त्वाचा मानला जातो. ते म्हणतात की, या काळात हिंदू धर्मात सर्व प्रकारच्या शुभ आणि शुभ कार्यांवर पूर्ण बंदी आहे.
ज्योतिषशास्त्रच्या मते, मते, विवाह, उपनयन विधी, गृहप्रवेश, मुंडन, नामकरण यासारखे विधी मलमास दरम्यान केले जात नाहीत. अशी धार्मिक मान्यता आहे की या वेळी केलेल्या शुभ कार्यांना अपेक्षित परिणाम मिळत नाहीत, म्हणून शास्त्रातील ही कामे टाळण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे. यामुळेच समाजात या महिन्याची विशेष काळजी घेतली जाते. माल्मास दरम्यान शुभ कार्यांवर बंदी घालण्याचे मुख्य कारण गुरु ग्रहाचे स्थान मानले जाते. ते म्हणाले की, यावेळी गुरू ग्रह सामान्य किंवा निष्क्रिय अवस्थेत आहेत, तर सूर्यदेव सामान्य स्थितीत आहेत धनुष्य शस्त्र राशीचक्रात संक्रमण.
गुरूला शुभ, विवाह आणि शुभ कार्याचा कारक ग्रह मानले जाते, अशा परिस्थितीत त्यांच्या अनुकूल स्थितीमुळे या क्रिया पुढे ढकलणे शास्त्रोक्त मानले जाते. माल्मासमध्ये शुभ कर्म निषिद्ध असले, तरी धार्मिक साधना आणि आध्यात्मिक उन्नतीसाठी हा काळ खूप चांगला मानला जातो. पं. हरिमोहन शर्मा यांच्या मते, या महिन्यात मनुष्याने अधिकाधिक नामजप, तप, पूजा, हवन, यज्ञ, दान आणि पुण्य कार्य करावे. विशेषत: भगवान विष्णूची पूजा, गीता पठण, राम नामाचा जप आणि कथा ऐकणे हे या महिन्यातील सर्वोत्तम म्हणून वर्णन केले गेले आहे. ते म्हणाले की, मालमासमध्ये जे दान केले गेले ते केले गेले वेळ हे फळ देणारे आहे. या काळात अन्नदान, वस्त्रदान, गोसेवा, गरीब आणि गरजूंना मदत करणे अत्यंत शुभ मानले जाते. शास्त्रात असेही म्हटले आहे की, या महिन्यात केवळ दान देणे नव्हे, तर दान स्वीकारणे देखील पुण्य आहे. मलमास, ज्याला ‘अधिक मास’ किंवा ‘पुरुषोत्तम मास’ असेही म्हणतात, हा काळ आध्यात्मिक प्रगतीसाठी आणि ईश्वर भक्तीसाठी अत्यंत महत्त्वाचा मानला जातो. या महिन्यात लग्न, मुंज किंवा गृहप्रवेश यांसारखी शुभ कार्ये वर्ज्य असली, तरी धार्मिक कार्यांसाठी हा काळ अतिशय फलदायी असतो. या काळात भगवान विष्णू किंवा श्रीकृष्णाची उपासना करण्याला सर्वोच्च प्राधान्य दिले जाते. दररोज ‘ॐ नमो भगवते वासुदेवाय’ या मंत्राचा जप करावा. तसेच, ‘पुरुषोत्तम महात्म्य’, ‘विष्णू सहस्रनाम’ किंवा ‘श्रीमद्भागवत गीता’ यांसारख्या पवित्र ग्रंथांचे वाचन किंवा श्रवण केल्याने मानसिक शांती आणि पुण्य लाभते. पहाटे लवकर उठून स्नान करणे आणि नामस्मरण करणे या काळात अत्यंत लाभदायक ठरते.
या महिन्यात दान-धर्माला विशेष महत्त्व दिले गेले आहे. विशेषतः गरीब किंवा गरजू व्यक्तींना अन्न, वस्त्र, किंवा तांब्याच्या पात्रात दीप ठेवून केलेले ‘दीपदान’ अत्यंत शुभ मानले जाते. अनेक लोक या काळात उपवास करतात किंवा संपूर्ण महिना सात्विक आहार घेतात, ज्यामुळे शरीर आणि मन शुद्ध होते. या काळात स्वतःच्या रागावर नियंत्रण ठेवणे, खोटे बोलणे टाळणे आणि संयम पाळणे या गोष्टींकडे लक्ष द्यावे. तीर्थयात्रेला जाणे किंवा पवित्र नद्यांमध्ये स्नान करणे ही देखील एक महत्त्वाची परंपरा आहे. थोडक्यात, मलमास हा काळ भौतिक सुखांच्या मागे धावण्यापेक्षा स्वतःच्या अंतरंगात डोकावण्याचा आणि आध्यात्मिक शक्ती वाढवण्याचा काळ आहे.
Leave a Reply