अथांग समुद्राच्या पाण्यावरती दोन जग तरंगत आहेत त्यातील एक जे राष्ट्राचे रक्षण करण्यासाठी प्रत्येक लाटेशी लढत असते आणि दुसरे जे जगभरात माल वाहतूक करून अब्जावधी कमावतात. त्यातच आपण अनेकवेळा भारतीय नौदल आणि मर्चंट नेव्ही हे नाव ऐकलं असेलच. ही दोन नावे एकमेकांशी खूप साम्य आहेत, त्यामुळे अनेकांना हे दोन्ही नेव्ही एकच असल्यासारखं वाटते. मात्र त्यांचे मार्ग पूर्णपणे वेगळे आहेत, या दोन्ही दलांमध्ये खूप फरक आहे. तर इंडियन नेव्ही यामध्ये एक शिस्त, जोखीम आणि राष्ट्रसेवेच्या इच्छेने प्रेरित आहे, तर मर्चंट नेव्ही यात पैसे, आराम आणि आंतरराष्ट्रीय जीवनशैलीच्या ग्लॅमरने प्रेरित आहे. अनेकदा या क्षेत्रात काम करण्याचे अनेक तरूण आणि तरूणीचं स्वप्न असतं. मात्र यापैकी कोणत्या नेव्हीमध्ये नौकरी करावी असा प्रश्न अनेकदा पडत असतो. प्रश्न फक्त एवढाच आहे की सर्वात जास्त पैसा कुठे आहे आणि खरी सुरक्षा कुठे आहे? चला तर मग आजच्या लेखात आपण बद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेऊयात.
समुद्राच्या दोन ओळखी इंडियन नेव्ही आणि मर्चंट नेव्ही पण उद्देश मात्र वेगवेगळे
समुद्रात इंडियन नेव्ही आणि मर्चंट नेव्ही या दोन्हीमध्ये काम जहाजाद्वारे केले जाते. परंतु दोन्ही नौदलांच्या जबाबदाऱ्या पूर्णपणे वेगळ्या आहेत. भारतीय नौदल जिथे देशाच्या सागरी सीमांची सुरक्षा धोक्यात असते तिथे काम करते. सीमेवर शत्रू आणि बाहेरील लोकांवर नजर ठेवते आणि कोणत्याही हल्ल्याला उत्तर देते. तर या दलाची जहाजे सरकारच्या मालकीची असतात आणि प्रत्येक मोहिमेत राष्ट्रीय हितसंबंध सर्वात पहिले जोपासले जाते.
तर मर्चंट नेव्ही हे व्यावसायिक क्षेत्र आहे. समुद्राला एक प्रमुख व्यवसाय कॉरिडॉर म्हणून पाहते, जिथे व्यापारी माल एका देशातून दुसऱ्या देशात जहाजांद्वारे नेला जातो. या कामात सरकारी आणि खाजगी अशा दोन्ही कंपन्या कार्यरत आहेत. तर या मध्यमातून जहाजे मालवाहतूक, तेल वाहतूक करतात आणि जागतिक व्यापाराचे एक विशाल नेटवर्क व्यवस्थापित करतात.
प्रशिक्षणापासून पदवीपर्यंत
भारतीय नौदलात सामील होणे ही केवळ नोकरी नाही तर ती वैभवाचा मार्ग आहे. यामध्ये प्रशिक्षण NDA आणि INA सारख्या प्रतिष्ठित संस्थांमध्ये दिले जाते, जिथे उमेदवारांना बी.टेक पदवी आणि कठोर लष्करी शिस्त दोन्ही मिळते.
दुसरीकडे मर्चंट नेव्हीमध्ये सामील होण्यासाठी भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र आणि गणित या विषयांमध्ये 10+2 आवश्यक आहे. 18 महिन्यांच्या कठोर समुद्र प्रशिक्षणानंतर, कॅडेट्स जहाजांवर सहाय्यक अधिकारी बनतात. एकीकडे, विज्ञान आणि अभियांत्रिकीची मजबूत समज असते आणि दुसरीकडे, सागरी तंत्रज्ञान आणि आंतरराष्ट्रीय नियमांची पकड असते.
कामाची वेगळी गती
भारतीय नौदलाची कर्तव्ये अत्यंत गतिमान असतात. कधीकधी ऑपरेशन्स आठ तास, कधीकधी बारा तास आणि कधीकधी अगदी दिवसभर चालतात. पदोन्नती वेळ, अनुभव आणि स्पर्धा परीक्षांवर अवलंबून असते.
तर मर्चंट नेव्हीमध्ये, ड्युटी नियमित असते, आठ ते नऊ तासांच्या शिफ्टसह, उर्वरित वेळ विश्रांतीमध्ये घालवला जातो. पदोन्नती दोन निकषांवर आधारित असते: समुद्रात घालवलेला वेळ आणि परीक्षा उत्तीर्ण होण्याची क्षमता. एखादी व्यक्ती जितका जास्त काळ समुद्रात असेल तितकी त्याची प्रगती जलद होते.
फायदे, वैशिष्ट्ये आणि भविष्य
भारतीय नौदलाचे फायदे केवळ नोकरीच्या पलीकडे जातात. कुटुंबांसाठी सरकारी निवासस्थाने, अनुदानित कॅन्टीन, मोफत वैद्यकीय सेवा आणि निवृत्तीनंतरचे पेन्शन हे सर्व गोष्टींचा लाभ घेता येतो. तर मर्चंट नेव्हीचे फायदे आयएलओ आणि आयटीएफसह आंतरराष्ट्रीय संस्थांच्या मार्गदर्शक तत्त्वांवर आधारित आहेत. उत्कृष्ट ऑनबोर्ड सुविधा, परकीय डॉलर पगार आणि करार पूर्ण झाल्यानंतर वाढीव सुट्ट्या हे प्रमुख आकर्षण आहेत, परंतु त्यात पेन्शनची सुरक्षितता नाही.
कोणाच्या नेव्हीत जास्त पगार ?
कमाईच्या बाबतीत, मर्चंट नेव्ही अजूनही सर्वोच्च स्थानावर आहे. येथे सुरुवातीचे वेतन वार्षिक 3 लाख ते 20.8 लाख किंवा त्याहून अधिक असते. महत्त्वाचे म्हणजे, हे वेतन आंतरराष्ट्रीय मानकांवर आधारित आहे, त्यामुळे कर सवलती देखील उपलब्ध आहेत. भारतीय नौदलातील वेतन भारत सरकारद्वारे निश्चित केले जाते, ज्यामध्ये पद, सेवेची लांबी आणि जबाबदारी यावर आधारित चांगला पगार असतो. वेतन कमी वाटत असले तरी, स्थिरता आणि सुरक्षितता ते एक मजबूत पात्र बनवते.
Leave a Reply